ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑ

Ο Κινέζος πρόεδρος προσφώνησε τον Έλληνα πρωθυπουργό  με τη φράση: «Η Ελλάδα είναι η κοιτίδα του Δυτικού πολιτισμού. Έχω πάει στη χώρα σας, το Αιγαίο και ο αρχαιοελληνικός πολιτισμός μου άφησαν βαθιά εντύπωση. Ως φοιτητής είχα διαβάσει πολλά για τον ελληνικό πολιτισμό και όπως ο κινεζικός πολιτισμός, έχει προσφέρει πολλά στην ανθρωπότητα». Δείγμα το πώς μας βλέπουν και αντιλαμβάνονται όσοι σέβονται το παρελθόν τους. Η Ελλάδα σε αντίθεση με πολλές Χώρες, διαθέτει ένα συγκριτικό πλεονέκτημα – τον τεράστιο πολιτισμό της.  Ο πολιτισμός συγκαταλέγεται μέσα στους συντελεστές ισχύος ενός κράτους. Ανήκει  στους παράγοντες της λεγόμενης, από ειδικούς επιστήμονες «ήπιας ισχύος», η οποία ορίζεται ως «το να κάνει μία Χώρα τις άλλες να θέλουν τα αποτελέσματα που θέλει, χωρίς εξαναγκασμό αξιοποιώντας το κύρος της. Ο πολιτικός επιστήμονας J. Nye, ο οποίος έκανε τη διάκριση μεταξύ σκληρής και ήπιας δύναμης, περιγράφει τη δεύτερη, ως την ικανότητα πειθούς μέσα από τη κουλτούρα, τις αξίες και τις ιδέες σε αντίθεση με την πρώτη η οποία κατακτά και εξαναγκάζει μέσω της στρατιωτικής δύναμης.

Για να πετύχει μία τέτοια προσπάθεια απαιτείται στρατηγική και πολιτιστική διπλωματία. Η πολιτιστική διπλωματία δεν είναι τίποτα άλλο από την άσκηση θεμιτής επιρροής μέσα από την οδό του πολιτισμού. Ή αλλιώς η άσκηση της εξωτερικής πολιτικής μέσω πολιτιστικών δραστηριοτήτων για τη βελτίωση κα σύσφιξη των διακρατικών σχέσεων. Είναι η κυβερνητική πολιτική που χρησιμοποιεί στοιχεία από τον πολιτισμό της για τον σχεδιασμό και την άσκηση εξωτερικής πολιτικής με σκοπό την προβολή του στο εξωτερικό. Τα στοιχεία αυτά μπορεί να είναι η γλώσσα, οι τέχνες, η πολιτιστική κληρονομιά, οι πολιτιστικές αξίες και τα αγαθά.  

Ουσιαστικά με τη χρήση του πολιτισμού προβάλλεται η Χώρα και βελτιώνει την εικόνα της καθώς οι πολιτιστικές ανταλλαγές εδραιώνουν κλίμα εμπιστοσύνης αποβλέποντας μακροπρόθεσμα στην αλληλοκατανόηση και την αποφυγή πολιτικών κρίσεων και συγκρούσεων. Η πολιτιστική ανταλλαγή μπορεί να λάβει χώρα σε τομείς όπως οι τέχνες, ο αθλητισμός, η λογοτεχνία, η μουσική, η επιστήμη και η οικονομία.   

Οι βασικοί λόγοι για τους οποίους οι ανεπτυγμένες χώρες θεωρούν τα πολιτιστικά θέματα βασικής σημασίας για την άσκηση της εξωτερικής τους πολιτικής είναι οι εξής: 1) Η πολιτιστική διείσδυση σε άλλη χώρα με σκοπό αφενός να γίνουν κατανοητές οι αξίες και οι θέσεις της χώρας ώστε να συντελείται σταδιακά η μείωση της διαφοροποίησης των διαφορών με τη σύγκλιση των ταυτοτήτων και αφετέρου η εξυπηρέτηση της διατήρησης σχέσεων πολιτιστικής εξάρτησης. 2) Η εδραίωση στο διεθνές σύστημα μιας θετικής εικόνας για τη βελτίωση των εθνικών σχέσεων της χώρας. 3)   Οικονομικοί λόγοι. Οι εξαγωγές των πολιτιστικών προϊόντων είναι ιδιαίτερα επικερδείς. Κυρίως όταν έχει δημιουργηθεί μία δυνατή εικόνα της Χώρας στο εξωτερικό.

Η πολιτιστική διπλωματία ασκείται σε ένα μόνο βαθμό μεταξύ κρατών, και μάλιστα ο βαθμός αυτός ποικίλει από κράτος σε κράτος ενώ οι τομείς ολόκληροι τέτοιων δραστηριοτήτων καλύπτονται κατά περίπτωση από μη κρατικούς φορείς. Μπορεί να ασκηθεί: α) Από το δημόσιο τομέα: Από τις κυβερνήσεις ή άλλους κρατικούς οργανισμούς για την προώθηση εθνικών συμφερόντων. Χαρακτηριστικά παραδείγματα το Βρετανικό συμβούλιο, το Γαλλικό Ινστιτούτο αλλά και η πολιτιστική εκστρατεία της C.I.A στη δεκαετία 1950 με στόχο να εξουδετερώσει τη Ρωσική προπαγάνδα. β) Κοινωνία πολιτών: Από Μ.Κ.Ο και άτομα π.χ το Ινστιτούτο για τη Πολιτιστική Διπλωματία Βερολίνου. γ) Ιδιωτικός τομέας: Ιδιωτικές επιχειρήσεις που ενδιαφέρονται για την ανάπτυξη διαπολιτισμικής διπλωματίας. Μεγάλες εταιρίες αποτελούν φορέα κουλτούρας της Χώρας από όπου προέρχονται και ενδιαφέρονται να διαμορφώσουν κατάλληλα τη στρατηγική τους. Είναι σημαντικό εδώ να τονιστεί ότι ένα κράτος που θέλει να διαχειριστεί την πολιτιστική του διπλωματία να χρηματοδοτεί και να οργανώνει προσπάθειες τρίτων ή επιχειρήσεων. Με τη πολιτιστική διπλωματία είναι δυνατόν η Χώρα μας να προσεγγίσει Χώρες με κάποια «συγγένεια» και να αναχαιτίσει την παρουσία της Τουρκίας η οποία με οδηγό την πολιτική Νταβούτογλου επικαλείται την Τούρκικη παρουσία στην ευρύτερη περιοχή των Βαλκανίων επιχειρεί να δέσει στο άρμα της κάποιες μουσουλμανικές Χώρες. Έτσι η Ελλάδα μπορεί να επικαλεστεί τους στενούς πολιτιστικούς και θρησκευτικούς δεσμούς με Χώρες από την Ν.Α Ευρώπη, τα Βαλκάνια αλλά και τη Συρία. Η δημιουργία τέτοιων σχεδίων δεν είναι ρομαντικά όνειρα αλλά τα συναντά κανείς σε ξένα συγγράμματα και βασίζεται στο ότι σε πάρα πολλές περιοχές από αυτές η ιδέα του κοινού πολιτισμού –του πολιτισμού της Ν. Ρώμης- είναι ακόμη ζωντανή.

Στην Χώρα μας δυστυχώς μέχρι σήμερα δεν έχουμε καταφέρει να εκμεταλλευτούμε το συγκριτικό μας πλεονέκτημα. Μέχρι τη δεκαετία του 1990 δεν υπήρχε πολιτιστική διπλωματία. Άρχισε σιγά -σιγά να κινείται κάτι αλλά δυστυχώς δεν προχώρησε. Οι Ολυμπιακοί αγώνες του 2004 ήταν μία μεγάλη ευκαιρία αλλά δυστυχώς πέρασε και αυτή χωρίς να την εκμεταλλευτεί η Χώρα μας. Χώρα που είχε την τύχη να θεωρηθεί από την διεθνή κοινότητα συνεχιστής της αρχαίας ελληνικής και βυζαντινής παράδοσης και μέρος όπου πρωτοεμφανίστηκαν δομικά για τον σύγχρονο δυτικό πολιτισμό στοιχεία όπως η Δημοκρατία, η Φιλοσοφία και ο Ολυμπισμός.  

Δεν έγιναν παρά ελάχιστα για να δικαιολογήσουν την χρηστή του διαχείριση. Ο τρόπος διαχείρισης των Πολιτιστικών αυτών πόρων θα μπορούσε να θεωρηθεί όχι μόνο ανεπαρκής αλλά και αντίθετος σε κάθε έννοια ορθολογικής εκμετάλλευσης ενός «προϊόντος» στα πλαίσια του σύγχρονου marketing. Όπως και στους υπόλοιπους τομείς έτσι και στο θέμα αυτό κυριαρχούν ορισμένα χαρακτηριστικά της νέας ελληνικής δημοκρατίας. Παρουσιάζονται λοιπόν: α) αρμοδιότητες μεταξύ φορέων που η μία καλύπτει την άλλη. (Υπουργείο Πολιτισμού – Παιδείας Αθλητισμού Τουρισμού ). β) Δεν υπάρχει συνέχεια στην όποια προσπάθεια γίνεται. γ) Κυριαρχεί η διαφθορά δ) προβολή για προσωπικούς λόγους. ε) Τα κονδύλια γενικά ήταν περιορισμένα και δεν αξιοποιούνται τα κοινοτικά. Στ) Δεν υπάρχει το κατάλληλο ανθρώπινο δυναμικό για να προβάλλει την οποία προσπάθεια. Λίγες πρεσβείες μας στο εξωτερικό διαθέτουν στο δυναμικό τους μορφωτικούς ακολούθους. Στις υπόλοιπες τα καθήκοντα αυτά ασκούν συνήθως οι ακόλουθοι Τύπου.   

Τι χρειάζεται να γίνει; Η σημερινή οικονομική κρίση είναι μία ευκαιρία να αλλάξει ο Έλληνας και η Ελληνική πολιτική. Είναι μία ευκαιρία για ενδοσκόπηση και ανακάλυψη εκ νέου των παραδοσιακών αξιών μας τις οποίες εν πολλοίς έχουμε ξεχάσει. Πέρα από την μεγάλη πολιτιστική κληρονομιά οι Έλληνες έχουν να αναδείξουν και άλλες αξίες. Αξίες στην καθημερινή ζωή που παρουσιάζουν το μεγαλείο του ελληνικού λαού. Είναι οι αξίες που μας ξεχωρίζουν από τους υπόλοιπους λαούς. Το χαμόγελο, το φιλότιμο του Έλληνα, η νοικοκυροσύνη του, η ικανότητα του να δημιουργεί και να μεγαλουργεί σε δύσκολους καιρούς. Επίσης πολύ σημαντική είναι η ανάδειξη του φυσικού κάλους της Χώρας μας. Αυτά σε συνδυασμό με την αρχαία κληρονομιά, τη γλώσσα μας και την ορθοδοξία αλλά και το βλέμμα στο μέλλον. Για να υλοποιηθούν όλα αυτά επιβάλλεται η δημιουργία μίας πρότασης πολιτισμού που θα καταστήσει την Ελλάδα το Πολιτιστικό Κέντρο της Ευρώπης και του Κόσμου. Χώρες όπως η Αγγλία και η Γαλλία εδώ και πολλά χρόνια πράττουν κάτι ανάλογο με τεράστια επιτυχία έχοντας καταφέρει να δημιουργήσουν ένα ισχυρό brand name διακριτό σε όλο τον κόσμο. Μια σοβαρή και μεθοδική άσκηση πολιτιστικής διπλωματίας θα αξιοποιούσε την «πρωτογενή πηγή» του πολιτιστικού φορτίου που η χώρα κατέχει και που θα όριζε ορισμένες κατευθυντήριες γραμμές, εθνικού χαρακτήρα, με σκοπό να καταστεί η Ελλάδα «πολιτιστικό κέντρο» της Ευρώπης και του κόσμου. Η πολιτική βούληση προκειμένου να βγει από την αφάνεια ένα τεράστιο και ανεκμετάλλευτο κομμάτι της διπλωματίας μας αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση επιτυχούς έκβασης οποιουδήποτε εγχειρήματος. Η οργανωτική αναδιάταξη των αρμόδιων Υπουργείων, η κατάργηση των ήδη υπαρχόντων αδύναμων, σπάταλων και εν τέλει αποτυχημένων οργανισμών προώθησης του Ελληνικού Πολιτισμού και η αντικατάσταση τους από διακριτά, σε επίπεδο αρμοδιοτήτων και προβολής, Κέντρα Ελληνικού Πολιτισμού, με πλήρη οργανωτική αυτοτέλεια και με πρότυπο παρόμοια ισχυρά Κέντρα άλλων χωρών, θα θεωρηθεί το αποτέλεσμα της αλλαγής νοοτροπίας που χρειάζεται η Ελληνική διπλωματία και επιστέγασμα της στροφής προς την αξιοποίηση του πολιτιστικού μας πλεονάσματος. Ενός πολιτιστικού πλεονάσματος εξαίρετης συμβολής και σημειολογίας, που κάθε φορά που αξιοποιήθηκε μεθοδικά και ορθολογικά η Ελλάδα επέτυχε τις εθνικές της επιδιώξεις. Η είσοδος στην Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα με πρωτεργάτη τον Κωνσταντίνο Καραμανλή αποτελεί το χαρακτηριστικότερο παράδειγμα της σημασίας που οι άλλοι απέδιδαν και συνεχίζουν να αποδίδουν στην Ελληνική πρόταση Πολιτισμού. Είναι, λοιπόν, στο χέρι της Ελλάδας αυτή η πρόταση πολιτισμού και το πολιτιστικό πλεόνασμα που την διακρίνει να αξιοποιηθεί ξανά προς όφελος των εθνικών επιδιώξεων και της κοινωνικής και οικονομικής ανάτασης που έχει ανάγκη ο τόπος. Η πολιτιστική διπλωματία είναι πολύ πιο ισχυρή από όσο δείχνει. Για να ανατραπεί μια τόσο άσχημη εικόνα για τη Χώρα όπως αυτή που δημιουργήθηκε από την οικονομική κρίση χρειάζονται τολμηρές προτάσεις που θα στηρίζονται στο ιστορικό πολιτισμικό παρελθόν αλλά θα το παρουσιάζουν με μια ματιά στραμμένη στο μέλλον. Το Μουσείο της Ακρόπολης είναι η πιο χαρακτηριστική πετυχημένη πρόταση. Το ένδοξο αρχαίο παρελθόν ζει μέσα σε ένα υπέροχο αρχιτεκτονικό κέλυφος. Κατά αντιστοιχία το ίδιο μπορεί να γίνει και σε άλλες περιπτώσεις.   Εκείνο όμως που πρέπει να γίνει πάνω απ’ όλα είναι να τεθεί η πρόταση αυτή ως βασική και απόλυτη προτεραιότητα της Χώρας και να υλοποιηθεί με ομαδική εργασία και πλήρη αφοσίωση στο στόχο. Είναι ανάγκη να υπάρξει ένα συντονιστικό όργανο όλων των αρμόδιων φορέων που θα κατευθύνει όλες τις δράσεις. Η πρόταση μπορεί να αφορά δύο μέρη: το εθνικό και το τοπικό. Στο πρώτο να ενταχθούν προγράμματα που αφορούν τα βασικά θέματα της Χώρας, γλώσσα, πολιτισμός, ιστορία, παιδεία, τέχνες κ.λ.π και στο δεύτερο η ανάδειξη του συγκριτικού πλεονεκτήματος κάθε τόπου. Στη Χίο για παράδειγμα μπορεί να αξιοποιηθεί το παγκόσμιο προνόμιο της μαστίχας που πρόσφατα εντάχθηκε στην πολιτιστική κληρονομιά της UNESCO, η ναυτιλία και ο Όμηρος. Επίσης μπορεί να γίνουν: Λόγω γεωπολιτικής θέσης η Χώρας μας μπορεί να γίνει γέφυρα επικοινωνίας με άλλους λαούς με την Ε.Ε. Η ορθοδοξία μπορεί να γίνει αφορμή για μια μεγάλη συζήτηση που θα φέρει κοντά τον Αραβικό Κόσμο και το Ισλάμ. Η ελληνική κοινότητα με μεγάλες δυνατότητες σε κάθε σημείο της γης είναι σε θέση ν αξιοποιηθεί να προβάλλει τα συμφέροντα της Χώρας. Η ελληνική γλώσσα η ίδια εδώ και τόσους αιώνες είναι ένα όπλο στα χέρια μας. Ο ελληνικός πολιτισμός από τους πιο παλαιούς παγκόσμια μπορεί να μας φέρει πολύ κοντά με άλλους λαούς με το ίδιο χαρακτηριστικό όπως Κίνα και Ινδία οι οποίες σήμερα αποτελούν η μία παγκόσμια δύναμη και η άλλη ανερχόμενη. Αθλητικά γεγονότα όπως οι Ολυμπιακοί Αγώνες ή άλλα με σχέση με το παρελθόν (Ολυμπία) μπορούν να αξιοποιηθούν. Σύμπραξη του Δημοσίου με τον Ιδιωτικό. Ο Κλασσικός Μαραθώνιος Αθηνών είναι το πιο πετυχημένο παράδειγμα. Σε μία περίπτωση όπου όλη η Χώρα πλήττεται οι διοργανωτές του παγκόσμιου αυτού αθλητικού γεγονότος κατάφεραν να φέρουν στην Χώρα 30000 αθλητές με ότι αυτό συνεπάγεται και να αποκομίσουν κέρδη με τζίρο 30 εκ Ευρώ. Μόνο ο Φ.Π.Α (7 εκ) καλύπτουν την ετήσια επιχορήγηση του ΣΕΓΑΣ.  

Κάθε κρίση λένε είναι και μία ευκαιρία. Αν απεγκλωβιστεί η Χώρα από την οικονομική καταιγίδα θα διαπιστωθεί ότι το δυνατό της όπλο είναι η πολιτιστική κληρονομιά, η γλώσσα, η παιδεία, ο φυσικός πλούτος, τα χαρακτηριστικά του Έλληνα. Πάνω σ’ αυτά οφείλει να στηθεί η προσπάθεια αλλαγής της εικόνας της Ελλάδας στο παγκόσμιο Χώρο. Ο ελληνικός λαός έχει αποδείξει ότι μπορεί να τα καταφέρει. Είναι χρέος των ηγετών της Χώρας να εκφράσουν ένα μεγάλο ΟΡΑΜΑ και να εμπνεύσουν τους Έλληνες να το ακολουθήσουν με αφοσίωση ομαδική δουλειά να το κάνουν τρόπο ζωής και να το κοινωνήσουν σε όλο τον Κόσμο. Το σχετικό υπόβαθρο υπάρχει. Για μεγάλο μέρος του κόσμου η Ελλάδα σημαίνει κάτι περισσότερο από διακοπές στη Μύκονο και τη Σαντορίνη. Αρκεί να το πιστέψουν οι Έλληνες. Η πολιτιστική διπλωματία είναι σε θέση να αποφέρει στην Χώρα πολλαπλά οφέλη. Οικονομικά και διπλωματικά. Θα αναπτυχθούν πολλές επιχειρήσεις με θέσεις εργασίας και θα αναδείξουν την Χώρα. Όπως ανέφερε και ο Περικλής στον Επιτάφιο του «Να κάνουμε τη Χώρα ΣΧΟΛΕΙΟ του Κόσμου και ανώτερη από την φήμη της».